Ermənistanın təcavüzü nəticəsində Ağcabədi
rayonunun Yuxarı
Qiyaməddinli kəndində yüzlərlə ev, 1 məktəb binası, 1 kənd
mədəniyyət evi, 1 kitabxana yandırılaraq məhv edilmişdir.
Coğrafi mövqeyi
Ağcabədi rayonunun relyefi düzənlikdir, şimal-şərqdən cənub-qərbə
doğru tədricən yüksəlir, ərazinin səthi Aptropoden sisteminin
kontinental - Allüduar və dəniz çöküntülərindən təşkil olunmuşdur. Gil
yatağı var. İqlimi mülayim, isti və quru subtropiktdir. Orta aylıq
temperatur yanvarda 1,2 - 1,7 C, avqustda isə 25-30 C-dir. Şimal-şərq
sərhəddi ilə təqribən 45 km məsafədə Kür çayı, mərkəzi hissədə Qarqar
çayı axır. Rayon ərazisindən Yuxarı Qarabağ və Orcenikidze adlı kanallar
keçir. Ərazidə şor sulu göllər var. Boz-çəmən, boz, çəmən-boz torpaqlar
yayılmışdır. Mərkəzi hissədə şor və şorakət torpaq sahəsinə də təsadüf
olunur. Rayonda meliorasiya işləri tətbiq olunur.
Tarixi
Ağcabədi Azərbaycan Respublikasında 1939-1962-ci
illərdə şəhər tipli olmuşdur. Ağcabədi rayonunun mərkəzi aeroport, Ağdam
dəmir yolu stansiyasından 45 km, Bakıdan 374 km aralı, Qarqar çayının
hər iki sahilində Mil və Qarabağ düzlərindədir.
Adının mənası iri məskən (ağca-iri, badi-məskən, qəsəbə) olan
Ağcabədi rayonu Azərbaycan Respublikasının qədim yaşayış
məskənlərindən biridir. Bu qədimliyi sübut edən maddi əlamətlərdən olan
eneolit, tunc, antik dövrünə və orta əsrlərə aid yaşayış yerlərinin
qalıqları - Kamiltəpə, Nərgiztəpə, Qaraköbər, Yantəpə, Qalatəpə və Gavur
arxı diqqəti cəlb edir. Tarixçilər bu təpələri Misir ehramları ilə
müqayisə edərək qeyd edirlər ki, hətta Gavur arxının Makedoniyalı
İsgəndər tərəfindən təmir olunması güman olunduğu halda, XVI əsrdə
Teymurləng tərəfindən tam təmir olunması tarixi faktdır. Rayonda orta
əsrlərə aid daşdan yonulmuş formalı başdaşlarına qəbirstanlıqlarda rast
gəlmək olur. Ağcabədi rayonu 1930-cu ildə təşkil olunub, 1963-cü ildə
ləğv olunub, Ağdam rayonunun tabeliyinə verilmiş, 1965-ci ildə
isə yenidən müstəqil rayon olmuşdur.
Yerli Media
Ağcabədi rayonunda AzTV-1 Dövlət televiziyasının, Spase telekanalının
müxbir postları yerləşir. Rayonda 1932-ci ildən "Aran" qəzeti nəşr
olunur.
İqtisadi
xarakteristikası
Rayon iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı, yüngül və yeyinti
sənayesi təşkil edir. Ağcabədi ölkənin əsas pambıqçılıq
rayonlarındandır. Həmçinin, taxılçılıq, üzümçülük, heyvandarlıq və
baramaçılıq inkişaf etmişdir. Rayonda pambıqtəmizləmə və yağ-pendir
zavodları, istehsal kombinatı vardır.
Tarixi və memarlıq
abidələri
Ağcabədi rayonunun ərazisində tarixi, memarlıq və incəsənət abidələri
mövcuddur. Belə ki, rayonda eneolit, tunc, antik dövr və orta əsrlərə
aid yaşıyş yerlərinin qalıqları mövcuddur.
Tarixi abidələr:
Eneolit dövrünün qalıqları: qəbiristanlıq təpə kurqanı və yaşayış
yeri, Kiçik yaşayış yeri (Boyad kəndi), Yastıtəpə yaşayış yeri (Hindarx
kəndi), Əhənglitəpə, Keşaltıtəpə, Cəfərqulutəpə, Hüsülütəpə (Hacılar
kəndi), Kamiltəpə yaşayış yeri, Şaxtəpə yaşayış yeri (Yeni Qaradolaq
kəndi), Sutəpə yaşayış yeri, Canavartəpə (Taynaq kəndi), I və II
Mirvaritəpə, Qətiltəpə, Əbiltəpə I və Əbiltəpə II, Məhəmmədtəpə
(İmamqulubəyli kəndi), Ağtəpə (Taynaq kəndi).
Tunc dövrünün qalıqları: Kültəpə, Sarıbaştəpə, Üçtəpə, Şaxtəpə
(Ağcabədi şəhəri), Qışaltıtəpə, Qəbiristanlıq təpə, Qalatəpə (Boyad
kəndi), Yolaşantəpə (Gələbədin kəndi), Qazantəpə kurqanı, Görüştəpə
kurqanı, Qəbiristanlıq təpə kurqanı, Qasımtəpə kurqanı, Quştəpə kurqanı,
Adsız kurqanlar, Hüseynbəy kurqanı (Hindarx kəndi), Sümüklü təpə
(Cəfərbəyli kəndi), Yantəpə yaşayış yeri, Sutəpə yaşayış yeri (Taynaq
kəndi), Böyüktəpə yaşayış yeri (Biləğan kəndi), Gültəpə (Qaraxanlı
kəndi).
Antik dövrün qalıqları: yaşayış yeri (e.ə.V-II minilliklər, Təzəkənd
kəndi), yaşayış yeri (e.ə. I minillik, Arazbar kəndi), yaşayış yeri
(e.ə. I minillik, Qiyaməddin kəndi), yaşayış yeri (Hüsülü kəndi),
Səngərtəpə yaşayış yeri (Sarıcalı kəndi), Törətəpə yaşayış yeri (Şənlik
kəndi).
Orta əsrlərin qalıqları: böyük qəbiristanlıq (Hacılar kəndi).
Yerli əhəmiyyətli arxeoloji abidələr: Solaxaytəpə kurqanı (XVIII
əsrin 40-cı illəri, Boyad kəndi), Xımılı təpələri yaşayış yeri
(İmanqulubəyli kəndi).
Memarlıq abidələri: yerli əhəmiyyətli Məscid (XX əsr, Ağcabədi
şəhəri), Böyük Vətən Müharibəsində həlak olmuş ağcabədililərin Xatirə
abidəsi (XX əsr, Ağcabədi şəhəri).
